Apple firmasının  kompüteri «Macintosh», IBM firmasının kompüterləri isə  «Pentium» adı ilə satışa çıxarılır. Hazırda dünya kompüter parkının 10%-ni «Macintosh», 90%-ni isə IBM PC fərdi kompüterləri təşkil edir. Ümumiyyətlə dünya kompüter parkının 90% -nı  fərdi kompüterlər təşkil edir.

Müasir fərdi kompüterlərdə yüksək ifratlı böyük inteqral sxemlərin istifadəsi  portativ kompüterlərin  yaranmasına səbəb olmuşdur. Ölçülərinə və çəkisinə görə bu kompüterlər  çox kiçik formada olur.  Portativ kompüterlərin özləri də “Laptop”, “Notebook”, “Polmtop” sinfinə bölünür. “Notebook”un ölçüsü təqribən 50x279x215mm, çəkisi 2,2¸4,51kq olur. Ekranın ölçüsü 11,3 ¸15 dyüm ölçüsündə olur.

Cari vaxta  yerinə yetirilən proqramları və aralıq nəticələri yadda saxlamaq üçün əməli yaddaş qurğusundan istifadə olunur.

Fərdi kompüter konstruktiv olaraq sistem blokundan, klaviaturadan, “maus”-dan, monitordan və giriş-çıxış qurğusundan ibarət olur.

Sistem bloku üzərində qida mənbəyi olan korpusdan, üzərində əməli yaddaş və prosessor olan ana platadan, səs kartından, 3,5”/FDD, sərt maqnit disk qurğusundan (HDD), CD-ROM-dan və bəzi əlavə qovşaqlardan ibarət olur. Eyni zamanda  sistem blokunda giriş və çıxış qurğularını, klaviaturanı, mausu, monitoru və printeri qoşmaq üçün bir neçə ardıcıl və paralel portlar yerləşir. Bəzi firmaların (Apple, Compaq) fərdi kompüterlərində sistem bloku monitorla birlikdə bir korpusda yerləşmişdir.

Ana platanın üzərində əməli yaddaş, Keş-yaddaş, çıxış/giriş kontrelleri,CMOS, BİOS, Chipset mikrosxemləri yerləşir. Eyni zamanda ana platanın üzərində müxtəlif  razyomlar yerləşir. Bəzi ana platalarda videoadapterin və səs kartının mikrosxemləri də yerləşir. Fərdi kompüterlərdə əsasən iki tip: AT- Advanced Technology (qabaqcıl texnologiya) və ATX -  Advanced Technology extended (genişləndirilmiş qabaqcıl texnologiya) ana platadan istifadə olunur. IBM PC/AT -286, 386, 486, Pentium I və II tipli kompüterlərdə AT –ana platalardan istifadə olunub.

Pentium II, III və IV tipli fərdi kompüterlər üçün isə ATX ana platalarından istifadə olunur. ATX ana platalarında enerjiyə təlabat çox azdır.

Fərdi kompüterlərin düşünən beyni olan mikroprosessor – CPU ana plata üzərində yerləşir. Mikroprsessorları əsasən Intel, AMD və Cyrix firmaları istehsal edir. Intel firması öz mikroprosessorlarını əsasən Pentium markası  ilə buraxır. Bu cür mikrosxem özündə təqribən 3,1 milyon tranzistoru birləşdirir. Pentium tipli mikroprosessorun arxitekturası özündə iki hesab-məntiqi qurğunu birləşdirir. Bu da bir taktda iki əmrin yerinə yetirilməsinə imkan verir. 75 Mhs tezlikli Pentium prosessorunun məhsuldarlığı saniyədə 112 (MIPS) milyon əməliyyatdır. Pentium tipli mikroprosessorların tezliyə görə sinifləşməsi aşağıdakı qaydadadır.

       Pentium I    -   75Mhc ¸ 266 Mhs,       Pentium II   -   300Mhc ¸ 600 Mhs,  Pentium III  -  600Mhc ¸ 1100 Mhs, Pentium IV - 1100Mhc(1,1Ghc) ¸ 4000Mhs(4 Ghc) tezlik intervalında olur.

 Ana plata üzərində yerləşən əməli yaddaş qurğusunun məlumat tutumunun həcmi 2 Gbayt qədər olur. Əməli yaddaş qurğusu dinamik və statik tiplərdə olur. Statik tipli yaddaşın qiymətinin  bahalı olmasına baxmayaraq işləmə sürəti daha yüksək olur. Əməli yaddaşdan ədədin oxunması təqribən 50¸60 nonasaniyə müddətində olur. Bu isə yüksəksürətli mikroprosessorun (CPU) işini ləngidir. Bu uyğunsuzluğu aradan qaldırmaq üçün Keş-yaddaşdan istifadə edirlər. Keş-yaddaş ana plata üzərində mikroprosessorla (CPU) əməli yaddaş arasında yerləşir. Keş-yaddaşa müraciət vaxtı 5¸6 nonasaniyə müddətində olur. Keş-yaddaşın qiyməti çox baha olduğundan onun məlumat tutumu 128 kbayt həcmində olur. Keş-yaddaşın özü  əsasən iki səviyyəli olur. I səviyyəli keş-yaddaş Level 1 adlanır və mikroprosessorun içərisində olur. II səviyyəli keş-yaddaş Level 2 adlanır və mikroprosessorla əməli yaddaş arasında ana plata üzərində yerləşir. Fərdi kompüterlərdə sistem şini kimi İSA (Industry Standardt Architecture), EISA (Extended Industry Standard Architecture) və PSI (Peripheral Component Interconnect bus) standardlarından istifadə edilir. ISA şinlər: verilənlər şindən (16 bit), ünvan şindən (20 bit) və idarə şindən (8 xətt) ibarət olur. Sistem kontrolleri əsasən mikroprosessorla əməli yaddaş qurğusu və interfeys şinləri vasitəsi ilə xarici qurğularla  məlumat mübadiləsini  təmin edir. Ana plata üzərində yerləşən CMOS (Complimentary Metal Oxide Semiconductor – metal - oksid - yarımkeçirici) mikrosxemi fərdi kompüterin konfiqurasiyasını, zamanı və tarixi yadda saxlamaq funksiyasını həyata keçirir.

BIOS (Basic Input/Ouput System – giriş /çıxış baza sistemi) proqram olub sabit yaddaş qurğusunda saxlanılır və fərdi kompüterin resuslarının diaqnostikasını təmin edərək, fərdi kompüteri işə saldıqda əməliyyatçı sistemin yüklənmə hissəsini çağırır.

Xarici yaddaş qurğusu kimi fərdi kompüterlərdə əsasən maqnit disk qurğusundan istifadə olunur. Maqnit disk qurğusunun əsasən iki tipi mövcuddur: yumşaq maqnit disk qurğusu (məlumat daşıyıcısı - disketlər) və sərt maqnit disk qurğusu (məlumat daşıyıcısı - vençester).

Sərt maqnit disk qurğusunun işləmə sürəti və məlumat tutumu yumşaq maqnit disk qurğusundan dəfələrlə çoxdur. Yumşaq maqnit disk qurğularının məlumat daşıyıcısının həcmi 1,44 Mbayt olur. Bu cür məlumat daşıyıcılarını bir yerdən başqa yerə rahatlıqla aparmaq olur. Sərt maqnit daşıyıcılarının məlumat tutumu 100 Gbayt-larla ölçülür. Son dövrdə xarici yaddaş qurğusu kimi optik xarici  yaddaş qurğularından istifadə olunur. Bu cür qurğuların məlumat daşıyıcılarının (CD-ROM) həcmi 650 Mbayt həcmində olur.

Kompüterə daxil olan məlumatlara və alınmış nəticələrə nəzarət etmək üçün monitordan istifadə olunur. Fərdi kompüterlərdə istifadə olunan monitorlar ekranın ölçülərinə görə aşağıdakı ölçüdə olurlar: 14,15, 17,19, 20 və 21 dyüm. Monitorlar şəklin formalaşdırılması prinsinlərinə görə aşağıdakı növlərə bölünürlər: elektron-şüa borusu, mayekristal və plazma. Plazma və mayekristal monitorlar nazik səth formasında olur, çəkiləri və ölçüləri çox kiçik olur.

Klaviatura – kompüterə məlumatı daxil edən əsas xarici qurğulardan biri hesab olunur. Klaviaturanın köməyi ilə maşina istənilən simvolları (rəqəm, hərf, heroqriflər və s.) daxil etmək mümkündür.

Klaviaturanın köməyi ilə monitorun kursorunu ekranın istənilən nöqtəsinə aparmaq və  ekranda  olan məlumatı printerə göndərmək mümkündür.

IBM PC fərdi kompüterlərində klaviaturadakı klavişləri bir neçə  qrupa bölürlər:

- hərf-rəqəm klavişləri

- xüsusi klavişlər (Esc, Tab, Enter və s.)

- funksional klavişlər (F1, F2, F3, … F10)

- kursorun yerini dəyişən xidməti klavişlər (Up, Down,

  Left, Right, Home,...və s.)

- reqistrləri bir-birləri  ilə əvəzləyən xidməti klavişlər (Alt, Ctrl, Shift)

Ümumiyyətlə klaviaturada 102/104  klaviş olur.

Printer – kompüterin xarici qurğusu olub, informasiyanı kağız üzərində çap etmək üçündür. İnformasiyanın çıxışa verilməsi üsuluna görə printerlər  iki qrupa bölünür. Simvollu və ya qrafiki. Simvollu printerlər sətrdəki ayrı-ayrı simvolları bütöv şəkildə  çap başlığına ötürür. Qrafiki printerlərdə məlumat simvollar şəklində deyil, ayrı-ayrı nöqtələr şəklində çıxışa  ötürülür. Vahid uzunluqda (1 dyümda) olan nöqtələrin sayı printerin imkanlarını göstərir. Kağız üzərində şəklin qeyd edilməsi üsuluna görə printerlər iki qrupa bölünür: zərb ilə və zərbsiz çap qurğuları.

Zərb vasitəsilə çap qurğularına misal olaraq matris çap qurğularını misal göstərmək olar. Matris çap qurğularının başlığı 9, 18 və ya 24 iynədən  ibarət olur. Çap başlığı ilə kağız arasında  rəngli lent olur. Çap başlığında simvol formalaşandan sonra iynələr hərəkətə gəlir rəngli lentə zərbə vuraraq kağız üzərində simvolu formalaşdırır. Zərbsiz çap qurğulara misal olaraq  lazer və şırnıqlı çap qurğularını misal çəkə bilərik. Lazer çap qurğularında şəkillər kağız üzərinə aralıq məlumat daşıyıcısı vasitəsilə yazılır. Şəkil lazer şüanın köməyi ilə əvvəlcə aralıq məlumat daşıyıcısına yazılır (neqativ alınır) və daha sonra bu məlumat daşıyıcısının üst qatı quru paraşok (toz) ilə örtülür. Daha sonra ağ kağız bu barabanın üstü ilə dartılaraq və yüksək istilik hesabına barabandakı şəkil (neqativ) kağız üzərinə hopur. Lazer çap qurğularının keyfiyyət əmsalı çox yüksəkdir. 1dyüm (25,4mm)  məsafədə 600 t 1200 nöqtə yaza bilir. Dəqiqədə 4 -16 səhifə çap edə bilir.

Şırnıqlı printerlərin işləmə prinsipi başqa printerlərdən fərqlənir. Bu printerlərdə çap başlığı mürəkkəblə doldurulur. Başlıqda çox kiçik ölçülü deşiklər olur və bu deşiklərdən mürəkkəbi kağız üzərinə püskürür. Şırnıqlı printerin qiyməti nisbətən ucuz olur. Rəngli çap etmə qabliyyətinə malik olurlar. 1 dyüm məsafədə 300¸720 nöqtə vura bilirlər. Çap sürəti dəqiqədə 4¸10 səhifədir. Çap başlığında 48-dən 416-ya qədər deşik olur.

Skaner – fərdi kompüterin xarici qurğusu olub kağız üzərində olan mətn və şəkilli məlumatları kompüterə daxil etmək üçündür. Skaner məlumatı qrafiki formada oxuyur və maşının yaddaşına daxil edir.  Daha sonra lazımi qrafiki redaktor proqramların köməyi ilə onu ikilik koda çevirərək  disklərə və ya  çap qurğusuna ötürülməsini təmin edir. Fərdi kompüterlərə USB portu vasitəsi ilə qoşulur.

Multimedia qurğusu –informasiyanın emalı texnologiyası  olub, mətni, səsi, qrafiki, şəkli və animasiyanı kompüter sistemində tam şəkildə birləşdirir.

Modem  (modulyator – demodulyator) – əlaqə xətlərinin (telefon xətləri və s.) köməyi ilə məlumatları uzaq məsafələrə ötürmək və qəbul etmək üçün istifadə olunan qurğudur. Konstruktiv olaraq modemlər iki formada olur: daxili və xarici. Daxili modemlər ana plata üzərində olan sistem şinə qoşulur. Xarici modemlər isə ardıcıl  Com  portuna qoşulur. Xarici modemlərin qiyməti nisbətən baha olur və fərdi kompüterə rahat qoşulur. Məlumatı ötürmə sürəti 56 Kbit/san qədər olur.

Meynfreym – ümumi məqsədli universal elektron-hesablama maşınıdır. 70-ci illərdə  dünya kompüter parkının  böyük hissəsini meynfreym  kompüterləri  təşkil edirdi. Fərdi kompüterin inkişafı  ilə əlaqədar olaraq meynfreymlərin tətbiq sahələri azalmağa başladı. Buna baxmayaraq bu kompüterlərdən  müdafiə, maliyyə və sənaye sahələrində geniş istifadə olunur. Meynfreym kompüterləri  böyük, mürəkkəb hesablamalar aparmaqla yanaşı özünə çoxlu sayda terminal birləşdirir. Təyyarə və qatarlara sərnişin biletlərinin satışını mərkəzləşdirilmiş qaydada ilə həyata keçirən hesablama sistemlərində meynfreymlərdən istifadə olunur.  Meynfreym kompüterlərin istehsalı ilə  əsasən IBM firması  məşğul  olur. Bu cür kompüterlərin qiyməti  1milyon dollar dəyərində olur.

Superkompüter – çox prosessorlu elektron-hesablama sistemidır. İlk supekompüter  amerikalı mühəndis-elektronçu Seymur Krey tərəfindən 1975-ci ildə yaradılmışdır. Superkompüterlərin məhsuldarlığı  sürüşkən vergüllü ədədlər üzərində saniyədə milyard əməliyyatlarla ölçülür. Superkompüterlərdən aerodinamika, seysmologiya və nüvə fizikasında bir çox məsələlərin həllində geniş istifadə olunur. Superkompüterlərdə  çoxsaylı mikroprosessorların paralel işlənməsi nəticəsində yüksək  məhsuldarlığı əldə etmək olur. Superkompüterlərin qiyməti  təqribən 100 milyon dollarlarla ölçülür.

Fərdi kompüterin proqram təminatı – instruksiyalar yığımından ibarət olub kompüteri idarə edir və onun köməyi ilə  lazım olan məsələni həll edir. Proqram təminatı  iki hissəyə bölünür: ümumi və tətbiqi. Ümumi proqram təminatı hesablama sisteminin resurslarının düzgün bölünməsini və istifadə edilməsini təmin edilir.

Tətbiqi proqram təminatı özündə istifadəçinin tətbiqi paket proqramlarını birləşdirir. Bu paket proqramlarda istifadəçinin konkret məsələsini həll edə biləcək proqramlar olur.

Proqram təminatının struktur sxemi şəkil 2. -də göstərilmişdir.

Ümumi proqram təminatının tərkibinə aşağıdakı proqramlar daxildir.

-  əməliyyatçı sistem

- proqramlaşdırmanın avtomatlaşdırılması sistemi

- texniki xidmət proqramları

Əməliyyatçı sistem hesablama prosesini  lazımi resurslarla təmin etməklə idarə  edir.

Proqramlaşdırmanın avtomatlaşdırılması sistemi proqram modullarından ibarət olub, məsələni həll etapına hazırlığını təmin edir.

Texniki xidmət proqramları hesablama maşınlarının işləmə vəziyyətini yoxlamaq üçündür.

Fərdi kompüterlərdə bir neçə tip əməliyyatçı sistemlərdən istifadə edirlər: MS DOS (Microsoft firması), OS/2 (IBM firması). Əməliyyatçı sistem  aşağıdakı idarə proqramlarından ibarətdir:

Ø     tapşırıqların idarəsi

Ø     məsələlərin idarəsi

Ø     verilənlərin idarəsi

Tapşırıqların idarəsi proqramı kompüterin əvvəlcədən planlaşdırılmış işini təmin edir və istifadəçinin iş vaxtı maşınla əlaqəsini yaradır. Planlaşdırılmış işlərə daxildir: paket və tapşırıqların daxil edilməsi, tapşırıqların üstünlük dərəcələrinə uyğun olaraq növbələrini təşkili, tapşırığın yerinə yetirilməsinin sona çatdırması və s.

Məsələlərin idarəsi proqramı kompüterin resurslarını (əməli yaddaşın istifadəçinin proqram üçün paylanmasını, prosessorun işinin  idarəsi, yerinə yetirilən məsələnin  sinxronlaşdırılması və s.) həll olunan məsələlər arasında düzgün bölünməsini təmin edir.

Verilənlərin idarə proqramları  verilənlərin əməli yaddaş və xarici yaddaş qurğusunda yerləşdirilməsini və onlardan oxunmasını təmin edir.

Proqramlaşdırmanın avtomatlaşdırılması sisteminə proqramlaşdırma dilləri, translyatorlar, redaktorlar və başqa köməkçi proqramlar daxildir. Proqramlaşdırma dilləri iki hissəyə bölünür: aşağı səviyyəli dillər (Assembler, Avtokod və s.), yüksək səviyyəli dillər (Fortran, Alqol, Kobol, Basik, Paskal, Aqa, Ci və s.). Aşağı səviyyəli dillərdən professional proqramçılar istifadə edir. Yüksək səviyyəli dillərdən  isə orta səviyyəli  proqramçılar istifadə edir. Translyator proqramlaşdırma dillərində tutulmuş proqramı maşın dillərinə (əmirlərinə) çevirir və yerinə yetirilməsini təmin edir.

Proqram bloklarını vahid proqram  altında birləşdirmək üçün redaktorlardan istifadə olunur. Yerinə yetiriləcək hazır proqramı əməli yaddaşa çağırmaq üçün yükləyici proqramlardan istifadə olunur.

Tətbiqi proqram paketi (TPP) – istifadəçinin müəyyən sinif məsələlərini həll etmək üçündür. Bu proqram paketləri istifadəçinin aşağıda göstərilən işlərini yerinə yetirir.  

- tekstlərin emalı (Leksikon, ChiWriter, Word və s.)

- elektron cədvəllərin emalı (Excel, Lotus və s.)

- verilənlər bazasının idarəsi (Fox Pro, Paradox, Access və s.)

- kommunikasiya (Internet Explorer, Netscape Communicator)

Texniki xidmət proqramları (Norton Utilites, PC Tool Deluxe və s.) kompüterlərin ayrı-ayrı qurğularının işə salındıqdan sonra normal işləməsinin yoxlanmasını həyata keçirir.

İlk yaradılan IBM PC tipli fərdi kompüterlərdə əsasən MS – DOS əməliyyatçı sistemindən  (1981 hazırlanmışdır) istifadə  olunurdu.

Hal-hazırda fərdi kompüterlərdə Microsoft firması tərəfindən  hazırlanmış  Windows (1992– ci il) əməliyyat sistemindən geniş istifadə olunur.

Microsoft Windows 9x – çox məsələli əməliyyatçı sistem olub, qrafiki pəncərə istifadəçi interfeysinə malikdir.

Шякил 2. Фярди компцтерин програм тяминатынын структур схеми